انواع شرکت های تجاری در ایران و مقایسه آنها – شرکت های تجاری یکی از موضوعات تخصصی ای است که در دفتر وکالت احسان نصوحی مورد فعالیت قرار گرفته می شود. این فعالیت در قالب بررسی پرونده حقوقی شما و سپس اعطای مشاوره حقوقی یا قبول وکالت و یا قبول همکاری با شرکت های تجاری صورت می پذیرد.
بررسی مباحث شرکت های تجاری و موضوعات مرتبط با آن نیاز به دانش و تخصص خاصی دارد که ما از آن بهره مند هستیم. پس بدون دلهره در خصوص مشکل و یا سوال پیش آمده، مطالب زیر را با دقت مطالعه کنید (نگران نباشید، این مطالب به زبان ساده بیان شده اند).
انواع شرکت
بهتر است بدانیم که شرکت انواع مختلفی دارد: شرکت های مدنی و شرکت های تجاری.
موضوع بحث ما شرکت های تجاری است، ولی برای آگاهی بیشتر و به صورت مختصر توضیحاتی در خصوص شرکت های مدنی نیز خواهیم داد.
شرکت های مدنی
مطالب این مبحث صرفاً در حد آشنایی مختصر با شرکت های مدنی و تفاوت آن با شرکت های تجاری بیان می شود.
شرکت مدنی در دو معنای عام و خاص به کار می رود.
در معنای عام، شرکت به هر نوع قراردادی که طرفین سرمایه و یا کار خود را به کار می گیرند تا به سود مشترک دست یابند اطلاق دارد. برای مثال شخص (الف) با (ب) قراردادی تحت عنوان مضاربه منعقد می کنند به این صورت که (الف) مقداری وجه نقد به (ب) می دهد تا با آن تجارت کند و در سود آن شرکت باشند.
در معنای خاص، عقد شرکت در معنای خاص در ماده 571 قانون مدنی چنین تعریف شده است: «شرکت عبارت است از اجتماع حقوق مالکان متعدد در شی واحد به نحو اشاعه». به بیان دیگر باید گفت مالکیت مشاع یا اشاعه عبارت است از مالکیت مالکان متعدد در جزء جزء مال، بدون آنکه بتوان بخشی از آن مال را متعلق به یکی از شریکان توصیف کرد.
شرکت در معنای خاص (ماده 571 قانون مدنی) به دو گونه اختیاری یا قهری تقسیم می شود.
در شرکت اختیاری، مالکان مالی را در نتیجه عقدی و یا امتزاج اختیاری (درهم ترکیب نمودن) و یا تحصیل آن به صورت مشترک به دست می آورند. برای مثال دو نفر باهم و به صورت مشترک یک ماشین باربری خریداری می کنند. در حالی که در شرکت قهری یا غیر ارادی، مال واحدی قهراً به چند نفر از راه ارث منتقل و یا آنکه دو مال بدون اراده باهم مخلوط و شی واحدی را به وجود می آورند.
تفاوت های شرکت مدنی و شرکت تجاری
1- بسیاری از مقررات شرکت تجاری برخلاف شرکت مدنی برای همه طرف ها لازم الاجرا بوده و توافق خلاف آنها فاقد اعتبار است. برای مثال تشریفات تشکیل شرکت، حداقل سرمایه لازم برای تاسیس شرکت و ادامه فعالیت و مقررات توقف و ورشکستگی عمدتاً از قواعد آمره بوده و توافق برخلاف آنها بی اثر است. درحالی که در شرکت مدنی بسیاری از شرایط تابع اراده و خواست طرفین محسوب می گردند.
2- در شرکت های تجاری به محض انجام تشریفات و ثبت، شخصیت جدیدی به نام شخصیت حقوقی مستقل از اعضا متولد می شود که حقوق، وظایف و اموال مخصوص به خود را دارد. درحالی که در شرکت مدنی چه در معنای عام و چه در معنای خاص، موجودیتی به نام شخصیت حقوقی پدید نمی آید و مال مشترک، چیزی جز مال مستقیم شرکا تلقی نمی شود.
3- در صورت ناتوانی شرکای شرکت مدنی از پرداخت دیون مربوط به مشارکت، بستانکاران علاوه بر مال موضوع مشارکت، نسبت به سایر اموال شرکا نیز بدون رعایت ترتیب، اعمال حق خواهند نمود و به سراغ شرکا و اموال شخصی آنها خواهند رفت. درحالی که اصولاً در شرکت تجاری بر اساس اصل استقلال اموال شرکا از اموال شرکت، بستانکاران حق رجوع به شرکا را ندارد.
4- در شرکت مدنی، در صورت کافی نبودن مال موضوع مشارکت و ناتوانی شرکا از پرداخت دیون، مقررات اعسار نسبت به آنان اعمال می گردد. درصورتی که اگر شرکت تجاری ناتوان از پرداخت دیون خود باشد، شرکت مشمول مقررات توقف و ورشکستگی خواهد گردید.
انواع شرکت های تجاری در ایران و مقایسه آنها
در قانون تجارت ایران تعریفی از شرکت تجاری دیده نمی شود و در ماده 20 که فصل اول از باب سوم قانون تجارت با آن آغاز می شود، فقط به شمارش اقسام مختلف شرکت تجاری پرداخته است. برعکس، قانون مدنی شرکت را در ماده 571 تعریف کرده است.
با این حال به عقیده برخی از اساتید می توان شرکت تجاری در حقوق ایران را چنین تعریف نمود: «رابطه یا نهادی برآمده از توافق میان دو یا چند شخص که با اختصاص بخشی از دارایی خود به منظوری خاص تحت عنوان شخصیت حقوقی مستقل به قصد تحصیل سود تشکیل می گردد».
توجه شود که در مقررات فعلی حقوق شرکت های تجاری ایران، شرکت تجاری یک نفره وجود ندارد.
ماده 20 قانون تجارت انواع شرکت های تجاری را بیان کرده است. این شرکت ها عبارتند از:
1- شرکت سهامی (عام و خاص)؛
2- شرکت با مسئولیت محدود؛
3- شرکت تضامنی؛
4- شرکت مختلط غیر سهامی؛
5- شرکت مختلط سهامی؛
6- شرکت نِسبی؛
7- شرکت تعاونی تولید و مصرف.
افزون بر شرکت های هفت گانه بالا، شرکت نوظهوری با عنوان شرکت تعاونی سهامی عام که در بند 9 ماده 1 و ماده 12 قانون اجرای سیاست های کلی اصل 44 قانون اساسی معرفی گردیده نیز در جرگه شرکت های تجاری وارد شده است.
شرکت تضامنی
این شرکت از حداقل دو نفر شریک تشکیل می شود که شریک ضامن خوانده می شوند. ویژگی تعهد این شرکا این است که هریک از آنان مسئول پرداخت تمام طلب شرکت در مقابل طلبکاران است و مسئولیتش به آورده ای که به شرکت آورده، محدود نمی شود. در این شرکت هرگاه طلبکاران شرکت نتوانند با مراجعه به شرکت، طلب خود را دریافت دارند، می توانند پس از انحلال شرکت به شریک مراجعه کنند و شریک باید از دارایی شخصی خود طلب طلبکاران را بپردازد.
شرکت نِسبی
شرکت نسبی از جنبه های مختلف نظیر شرکت تضامنی است ولی برخلاف شرکت اخیر، مسئولیت شرکای شرکت به نسبت مالکیت آنها در سرمایه شرکت تعیین می شود. برای مثال هرگاه شرکت سه نفر شریک داشته باشد و هریک از شرکا مالک یک سوم سرمایه شرکت باشند، هر شریکی باید یک سوم از طلب طلبکاران شرکت را بپردازد. اگر طلبکاران به شرکت مراجعه کنند و شرکت قادر به پرداخت تمام دیون خود به طلبکاران نباشد، طلبکاران می توانند بقیه طلب خود را از شرکا بگیرند؛ اما چون مسئولیت شرکا تضامنی نیست، طلبکاران فقط یک سوم از مطالبات خود را از هر شریک می گیرند و برای دو سوم دیگر باید به دو شریک دیگر مراجعه کنند.
شرکت با مسئولیت محدود
این شرکت از حداقل دو شریک تشکیل می شود؛ ولی در آن برخلاف شرکت های تضامنی و نسبی، مسئولیت شرکا در قبال طلبکاران شرکت، محدود به آورده آنها در شرکت است. برای مثال اگر شرکت با مسئولیت محدود سه شریک داشته باشد و دارایی شرکت 90 میلیون تومان و سهم الشرکه هر شریک 30 میلیون تومان باشد، هرگاه دارایی شرکت حین تقاضای طلبکاران فقط 90 میلیون تومان باشد، اما طلب طلبکاران 120 میلیون تومان باشد، طلبکاران بابت 30 میلیون تومان طلب باقی مانده، نسبت به دارایی شخصی شرکا حقی نخواهند داشت.
وجوه مشترک این شرکت با شرکت های تضامنی و نسبی این است که اول: سرمایه شرکت به صورت سهام نیست، بلکه هر شریکی درصدی از سرمایه را مالک است که از آن به سهم الشرکه نام برده می شود؛ دوم: سهم الشرکه را نمی توان بدون رضایت سایر شرکا به دیگران منتقل کرد.
پیشنهاد مطالعه:
شرکت سهامی خاص
این شرکت از حداقل سه شریک تشکیل می شود و صاحبان سرمایه که به سهامدار تعبیر می شوند، دارای اوراق سهم هستند نه اینکه مانند شرکت های پیش گفته، سهم الشرکه داشته باشند. در این نوع شرکت، سرمایه به سهام مساوی تقسیم شده و هر شریک مالک تعدادی از این سهام است. در شرکت سهامی خاص علی الاصول انتقال سهم به دیگران آزاد است.
در شرکت سهامی خاص مسئولیت سهام داران محدود به مقدار سهام آنهاست، همین امر در مورد شرکت با مسئولیت محدود نیز صادق است. همچنین در این نوع شرکت، شرکای اولیه آن، نمی توانند با پذیره نویسی، یعنی با مراجعه به عموم مردم، سرمایه شرکت را تامین کنند و آورندگان سرمایه فقط خودِ موسسان هستند.
شرکت سهامی عام
مطالبی که در مورد شرکت سهامی خاص گفته شد، در مورد شرکت سهامی عام نیز صادق است، جز اینکه 1- در شرکت سهامی عام، سهامداران باید لااقل پنج نفر باشند؛ 2- موسسان این شرکت می توانند برای تشکیل سرمایه شرکت، با انتشار اوراق پذیره نویسی، اشخاص ثالث را در تامین سرمایه سهیم کنند.
شرکت مختلط غیر سهامی
این شرکت ترکیبی است از شرکت تضامنی و شرکت با مسئولیت محدود؛ با این توضیح که یک یا چند نفر از شرکا در قبال اشخاص ثالث دارای مسئولیت تضامنی اند و عده ای دیگر از شرکا، مسئولیتشان محدود به آورده آنهاست. در این شرکت شرکای غیر ضامن، به عنوان شریک، نه حق اداره کردن شرکت را دارند و نه اداره امور شرکت از وظایف آنان به شمار می رود.
شرکت مختلط سهامی
این نوع شرکت ترکیبی است از شرکت تضامنی و سهامی خاص. به این ترتیب که یک یا چند نفر از شرکا در قبال اشخاص ثالث دارای مسئولیت تضامنی اند و عده دیگر که از آنها به سهامدار تعبیر می شود، مسئولیتشان محدود به آورده آنهاست.
تفاوت این نوع شرکت با شرکت مختلط غیر سهامی در این است که سرمایه شرکت به سهام تقسیم شده است و شرکای سهامدار حق مدیریت بر شرکت را ندارند و مدیریت شرکت فقط به شرکای ضامن مربوط است.
شرکت های تعاونی
شرکت های تعاونی الزاماً شرکت تجاری نیستند، بلکه اگر موضوع آن تجاری نباشد، شرکت تجاری محسوب نمی شوند. این شرکت ها انحصاراً تابع قانون بخش تعاونی مصوب 1370 هستند و تنها تصفیه آنها تابع مقررات تصفیه در قانون تجارت است (تبصره 1 ماده 54 قانون مذکور).
نکته: بر اساس سوابق موجود و اظهار مسئولان اداره ثبت شرکت ها، شرکت های نسبی و مختلط سهامی و غیر سهامی در سی سال گذشته تقریباً موضوع تقاضا برای ثبت نبوده اند و ثبت شرکت تضامنی نیز علیرغم رواج آن در گذشته، به ندرت انجام گرفته است.
در صورتی که قصد تاسیس شرکت دارید و یا آن را ثبت کرده اید ولی نیاز به مشاوره تخصصی در خصوص شرکت های تجاری دارید بر روی لینک زیر کلیک کنید: